Kolekcja fałszywych źródeł ikonograficznych Gotlieba Samuela Pristaffa

Kolekcja fałszywych źródeł ikonograficznych Gotlieba Samuela Pristaffa

więcej...

W październiku 1883 roku Archiwum Państwowe w Szczecinie otrzymało propozycję zakupu archiwaliów zgromadzonych przez bankiera ze Stralsundu Carla Weyerganga. Ofertę złożyła matka zmarłego bankiera, pani Weyergang, która była jedyną spadkobierczynią zmarłego syna. Kolekcję archiwaliów, składającą się z 13 pozycji inwentarzowych, początkowo wyceniono na 100 marek, jednak w toku negocjacji, które w imieniu archiwum prowadził radca rejencji stralsundzkiej Rosen, ustalono, że Archiwum Państwowe w Szczecinie przejmie omawiany zbiór za 75 marek w gotówce.

Ostatecznie archiwum w Szczecinie włączyło do zasobu zbiór Weyerganga 6 listopada 1883 roku (acc. 292/1883 nr 1-13; później w nowej księdze nabytków otrzymała numer acc. 8/1883). Archiwalia te obejmowały rękopisy i starodruki – były wśród nich przede wszystkim listy lenne i nominacje na urzędy, a także zarządzenia z XVI–XVIII wieku (poz. 1–8, 11–13). Po rozpoznaniu proweniencji zostały one włączone do właściwych zespołów, a nawet przesłane do innych archiwów w Marburgu i Magdeburgu.

Jedynie z dwóch wiązek (Convolute) zawierających rysunki i ilustracje utworzono odrębną kolekcję Carla Weyerganga, która w 1932 roku została włączona do repozytury 39, obejmującej niewielkie zbiory archiwalne i spuścizny rodowe. W 1945 roku zabezpieczona została przez polskich archiwistów i stanowi obecnie fragment zbioru Rękopisy i Spuścizny w zasobie Archiwum Państwowego w Szczecinie.

Kolekcja Weyerganga, składająca się z 40 ilustracji, dzieli się na dwie części. Pierwsza obejmuje 7 portretów wykonanych w technice miedziorytniczej - są to ilustracje do książek opublikowanych przez wydawnictwo braci Schumann w Zwickau.

Na drugą część, prezentowaną obecnie na stronie internetowej Archiwum Państwowego w Szczecinie, składają się 28 rękopiśmiennych rysunków pochodzących z XVIII wieku. Stanowią je wielobarwne i jednobarwne obrazy na papierze, przedstawiające głównie wyobrażenia dawnych mieszkańców Pomorza oraz duchownych z okresu średniowiecza z diecezji kamieńskiej.

Autorem tych rysunków jest pomorski fałszerz dokumentów pergaminowych, kronik oraz innych źródeł i pomników historycznych Gottlieb Samuel Pristaff. Był on synem pastora Christiana Pristaffa z Cottbus. Po ukończeniu studiów uniwersyteckich, podobnie jak ojciec, został duchownym i podjął obowiązki pastora na Pomorzu Pruskim. Ze względów obyczajowych (uwiódł żonę proboszcza) musiał opuścić potajemnie zajmowane stanowisko adiunkta w parafii w Karcinie koło Trzebiatowa. Schronienie znalazł w Gdańsku, skąd jednak w 1726 roku deportowano go do Prus i wcielono do wojska. Ze względu na problemy zdrowotne (gruźlica płuc) w 1732 roku opuścił szeregi armii i osiadł w Anklam. Stąd nawiązał kontakty naukowcami pobliskiego uniwersytetu w Greifswaldzie, przede wszystkim profesorami Albertem Georgiem Schwarzem i Augustem Balthasarem, a także innymi osobistościami. G.S. Pristaff był Serbołużyczaninem, znał także język polski i kaszubski - m.in. z tego powodu uznano go za znawcę pamiątek przeszłości. Podczas odbywanych podróży po Pomorzu na zlecenie naukowców uniwersyteckich wyszukiwał różne zabytki z przeszłości Pomorza, w tym dokumenty, kroniki, obrazy, rysunki, inskrypcje, napisy runiczne, monety, mapy i widoki. Niejednokrotnie, gdy nie mógł sprostać zamówieniom, dokonywał fałszowania źródeł historycznych, samodzielnie wykonując „nieznane dotąd” dyplomy średniowieczne, kroniki, ilustracje, a także ikonograficzne przedstawienia nieistniejących pomorskich pomników kultury materialnej. Część z nich podpisywał swoim pseudonimem Adam Grschovium. W ciągu 4 lat działalności (zm. 10 stycznia 1736 roku) G.S. Pristaff wykonał wiele fałszerstw wszelkiego rodzaju źródeł do dziejów Pomorza w średniowieczu, a także XVI i XVII wieku. Choć większość z tych oszustw została dość szybko odkryta, m.in. przez samego profesora A.G. Schwarza, a przede wszystkim J.K.K. Oelrichsa (1770), to jeszcze wiele z nich uznawana była za autentyczne w drugiej połowie XIX wieku.

Wśród fałszowanych obiektów znajduje się seria rysunków przedstawiająca najdawniejszych mieszkańców Pomorza, duchownych pomorskiego Kościoła i oraz pomniki kultury, w tym świątynię Światowida w Arkonie. Pochodzić one miały – według G.S. Pristaff`a – z nieznanego egzemplarza Kroniki Słowian Helmolda, ze zbiorów Biblioteki Elektorów Saksońskich w Dreźnie, a przede wszystkim z wymyślonych przez niego kronik Lazio, Marstalleri czy mnicha Barnharda z wyspy Rugii. W rzeczywistości były fantazjami samego autora tych ilustracji.